HIV İLE YAŞAMAK GEMİDE ÇALIŞMAYA ENGEL DEĞİLDİR

Onur Özkaya November 29, 2023

Şimdi okuyacağınız yazı HIV ile yaşayan denizcilerin gemide çalışma şartları, maruz bırakılan ayrımcılık ve sağlığa erişim haklarını ele aldığı için tetikleyici unsurlar içerebilir. Bu yazı tabuları yıkmak, dayanışma içinde olmak ve HIV ile yaşayan denizcilerin görünürlüğünü güçlendirmek açısından bütün denizcilerin iş ve sosyal yaşantısı içerisinde yüksek önem teşkil etmektedir.

HIV sadece tıp bilimiyle ilintili olmaktan ziyade sosyal bir meseledir. Günümüzde devlet, şirket, sendika ya da dernekler tarafından HIV ile yaşayan denizcilerin sorunlarına hiç değinilmediği gibi, zamanında HIV statüsünden dolayı birçok denizci ayrımcılığa, işsizliğe, zorbalığa, damgalanmaya ve açlığa mahkûm edildi.

HIV & AIDS Nedir?

HIV, “İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü” olarak adlandırılır ve zaman içerisinde bağışıklık sistemini oluşturan hücrelerin azalmasına ve bakteriyel ya da viral fırsatçı enfeksiyonlara karşı savunma mekanizmasının yok olmasına neden olan bir enfeksiyon virüsüdür.

HIV ile yaşayan kişinin tedaviye erişemediği, tedavi olmayı tercih etmediği ya da erken tanıya ulaşamadığı durumlarda AIDS evresine geçebilir. AIDS “Sonradan Edinilen Bağışıklık Yetersizliği Sendromu” olarak adlandırılır ve HIV enfeksiyonu tedavi edilmediği zaman ulaşılan sendromlar bütünüdür.

GEMİDE HIV ile YAŞAM

Her iki senede bir denizciler mesleklerini icra edebilmek için “gemiadamı” olur sağlık raporu almak zorundadır. Sağlık raporunu almak için girilen genel sağlık muayenesi içerisinde Tam Kan Sayımı, Açlık Kan Şekeri, Tam İdrar Tahlili, Üre, Kreatinin, HBS-AG, ANTİ-HCV, SGOT- SGPT, İdrarda Madde Taraması, EKG, Odyometri, Akciğer Grafisi gibi testlere ilave Anti-HIV testi de yer almaktadır.

Bir zamanlar, bu sağlık raporu Türkiye’de muayene olan denizciler için büyük bir ayrımcılığı aralamaktaydı. HIV pozitif olan denizcilerin sağlık raporları onaylanmadı. Bu yüzden de gemiye çıkamadılar. HIV ile yaşayan denizciler toplumun bir kesimi tarafından dışlanmakla kalmıyor aynı zamanda devletin yürüttüğü sağlık politikaları sebebi ile de işsizliğe mahkûm ediliyordu. Bu ayrımcı politikalar yüzünden HIV ile yaşayan denizciler 2011 yılına kadar “Gemiadamı” olamaz olarak değerlendirildi. Daha sonrasında HIV pozitif denizcilerin örgütlü şekilde artan itirazları dikkate alındı ve 1 Mart 2011'de yürürlüğe giren Gemiadamları Sağlık Yönergesi (GASY) ile artık HIV pozitif kişilerin “gemiadamı” olarak çalışmasını engelleyen resmi uygulamalar kaldırıldı.

"HIV pozitif olduğu için 2006 yılında evli, iki çocuk babası bir denizci, sağlık raporunda öğrendiği HIV statüsü nedeni ile tazminatı verilerek şirket ile ilişiği kesildi. Aynı şirkette 18-20 yıllık bir emeği olan denizci emekli olmak istediğinde ise reddedildi. Başka bir meslek yapması söylendi. 2011 yılı sonrası gelen yönetmelik değişikliği, özlediği denizlere geri dönebilmesi için bir umut oldu."

HIV‘le Yaşayan Denizcilerin Sağlığa Erişim Hakkı

Gemide bulunması gereken ilaçlar WHO tarafından yayınlanan “Gemiler için Uluslararası Tıbbi Rehber” ekinde ve geminin bağlı olduğu bayrak devletinin yayınlamış olduğu sirkülerler tarafından A, B ve C tipi gemiler için ayrı ayrı belirlenmektedir. WHO’nun gemide asgari karşılanması gereken ilaçlar listesi arasında etkin maddesi Zidovudine plus Lamivudine olan, Combivir olarak da bilinen ART sadece öneri olarak yer almakta, zorunlu tutulmamaktadır. Zorunlu tutulmadığı için milyon dolarlar kazanan denizcilik şirketleri bir ilacın maaliyetini dahi çok görerek gemilere ART göndermemektedir.

Aynı zamanda gemileri bağlayıcı bir diğer husus ise bayrak devletidir. Kimi bayrak devletlerinde ART’ın gemide bulundurulması zorunlu tutulmazken (Panama, Malta…) kimi bayrak devletlerinde A veya B tipi gemiler için zorunludur. Fakat geminin bağlı olduğu kimi bayrak devleti tarafından zorunlu tutulmasına rağmen ya revirle ilgilenen zabitin bilmemesi ya revir istek listesine yazmaya çekinilmesi ya kolay bayrak devleti olmasından gerekliliklerinin önemsenmemesi ya da şirket tarafından gemiye gönderilmemesi sonucu maalesef çoğu gemide ART bulunmamaktadır.

Türkiye’de HIV tedavisi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları için ücretsizdir. İlaçlar devlet tarafından karşılanmaktadır. Düzenli kontroller ise tüm eğitim ve araştırma hastanelerinde, enfeksiyon uzmanları tarafından yapılmaktadır.

HIV ile yaşayan denizcilerin ART ’ye erişimi konusundaki sıkıntılardan biri de reçetelerin en fazla üç ay süreli yazdırılıyor olmasıdır. Yani, her üç ayda bir bu reçetelerin yenilenmesi gerekmektedir. Kontrat sürelerinin uzunluğu, limana yanaşmalardaki gecikmeler, Covid19 gibi personel değişim sıkıntılarının olduğu dönemler, gemiden iniş süresinin uzaması ve şirket tarafından ilaçların tedarik edilmemesi ile denizcilerin ART ’ye erişimi zorlaşmaktadır. Karşılaşılan bu engeller için tek çözüm ise bir şekilde stok yapmaya çalışmaktır. Tanıdık eczacısı olan gemiye çıkmadan önce eczacı ikna olursa eğer (3 + 3) 6 aylık şeklinde ilaç stoğu yapabilir ya da ilacı kendi bütçesi ile almak zorundadır. 1 kutu ilacın güncel kutu fiyatı 2-6 bin TL arasında değişmektedir.

AIDS Map’e göre HIV ile yaşayanlar için giriş kısıtlamaları olan ülkelerde ARV ilaçları ile yakalanmak sınır kontrolünde sorun yaratabilmekte ve sınır dışı edilmeyle sonuçlanabilmektedir. Denizcilerin hap ya da enjekte edilebilir ART ilacı taşıması kimi gümrük düzenlemeleri ve ülkelere özgü idarelerce engellenmektedir.

Denizcilere özel kontrat süresini karşılayacak reçetelendirme yapılmalıdır. Gemilerde ART zorunlu tutulmalıdır. HIV ile yaşayan denizciler dahil tüm denizcilerin gemide kolayca erişebileceği cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı prezervatif, enfekte olmayı engelleyici hapların (PrEP ve PeP) bulundurulması zorunlu kılınmalı, cinsel sağlık ile alakalı gerekli önemler alınmalıdır. Aynı zamanda denizciler cinsel sağlık eğitimleriyle desteklenmelidir. Bu eğitimlerin içinde ayrımcılık başlığı mutlaka geniş yer tutmalıdır.

HIV’le Yaşayan Denizcilerin Maruz Bırakıldıkları Ayrımcılık

Günümüzde hala HIV ile yaşayan biri gördüğünde elini dahi sıkmayan, bir adım ötede duracak kadar ayrımcı davranış ve düşünceler sergileyen cahil bir kesim var. HIVfobi sadece karada değil aynı zamanda gemilerde de sürmektedir. Hatta HIVfobi daha gemiye çıkmadan şirketin kapısında başlamaktadır.

Bir şekilde denizcinin HIV statüsünün pozitif olduğunu bilen kimi şirketler alakalı alakasız bahanelerle işe almayı reddetmektedir ya da gemiye katacaklarını söyleyerek uzun süren bekletmenin, oyalamanın ardından gemiye çıkartmamaktadır. Hatta, kara liste suç olmasına rağmen, çoğu denizcilik şirketinin ortak kullandığı ve birçok denizcinin çeşitli sebeplerle fişlendiği Excel tabloları ile HIV’le yaşayanlar damgalanmaktadır. Denizciler kendilerini böylesine ayrımcı bir ortamdan korumak adına HIV statülerini kesinlikle paylaşmak zorunda değildir.

Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan kaçınmak kişinin kendi sorumluluğudur. Bu sorumluluğun bir parçası da başkalarının statülerinden bağımsız olarak, kendi statülerini öğrenmek için düzenli test yaptırmalarıdır. HIV statüsü bilgisi bireylerin kendisine özel bir bilgidir. Başkaları tarafından sorulamaz, sorgulanamaz ve paylaşılamaz. HIV statüsünün paylaşılması için ısrar, baskı ya da onay inşa etmeye yönelik her söz ve davranış sınır ihlalidir. Her zaman olmasa da cinsel enfeksiyonlara bağlı mahremiyet ve sınır ihlalleri, ayrımcılık, damgalama, dışlama, baskı ve zorlamalar cinselleştirilmiş şiddettir.

Türkiye’de 7 tane anonim test merkezi bulunmaktadır. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı kişiler düzenli aralıklarda kimliklerini ifşa etmeden ve damgalamaya maruz kalmadan bu test merkezlerinde testlere ulaşabilmektedirler. ( https://www.pozitifiz.org/post/nerede-anonim-ve-ucretsiz-hiv-testi-yaptirabilirsiniz )

HIV ile yaşayan denizcilerin gemilerde rahatça çalışabilmeleri için yeni düzenlemeler şarttır. ART’ ye erişim sıkıntısı giderilmelidir. Çalışma olanakları sağlanmalı, damgalamaya yol açan AntiHIV testinin istenmesinin önüne geçilmeli ve fobiden arınmış bir ortam yaratılmalıdır. Fobiden arınmak için HIV konusunda tüm toplumda olması gerektiği gibi denizcilerin de farkındalığının artması çok önemlidir.

HIV Nasıl Aktarılır?

1- Cinsel yolla; en yaygın bulaş şeklidir. Korunmasız anal ve vajinal cinsel ilişki sırasında virüs aktarılabilir. Cinsel kimlik, cinsel yönelim, ırk, yaş fark etmeksizin toplumun her kesiminden kişiler enfekte olabilirler.

HIV oldukça kırılgan bir virüs olmasına rağmen korunmasız cinsel ilişki enfekte olmak için yeterli olabilmektedir. Denizciler de diğer birçok insan gibi damgalama yüzünden düzenli test olmaktan kaçınabilmektedir. Bu durum denizcilerin limanlar da dahil olmak üzere girdikleri korunmasız cinsel ilişkilerde enfekte olma veya enfekte etme ihtimalini arttır. Korunmasız ilişkide bulunan tek eşli, çok eşli ya da evli fark etmeksizin, kişi partnerlerini enfekte edebilmektedir.

Bu yüzden anal ve de vajinal cinsel ilişkilerde cinsel birleşme sırasında vajina ya da penis için prezervatif kullanmak tercih edilebilir. Cinsel yolla enfekte olmaktan kaçınma yollarından diğerleri ise temas öncesi ya da sonrası virüsün özelliğini ortadan kaldıran hap alımlarıdır. Kişi temas öncesinde PrEP ya da sonrasında PEP alarak tedbir alabilir.

2- Kan yoluyla; içinde virüs bulunan kan ve kan ürünlerinin nakli ya da doku ve organ nakliyle enfekte olunmaktadır. Gemide yaşanılan kanamalı iş kazalarında, yaralı her kim olursa olsun HIV dahil olmak üzere kan yoluyla efekte olunabilecek hastalıklara karşı tedbir almak için her zaman yaralıya müdahale etmeden önce kendi güvenliğimizi almamız ilk yardımın temel kuralıdır. Tıbbi müdahale sırasında tek kullanımlık cerrahi eldiven, maske ve göz koruyucu gözlük ya da bariyer kullanmak, kullanılacak ekipmanların müdahale öncesinde ve sonrasında steril olması, enjektör ve infüzyon gibi tek kullanımlık medikal ekipmanların tıbbi atık kutusuna atılması gibi bütün enfeksiyon risklerini azaltmak için alınan standart önlemler cinsel yolla bulaşan çoğu enfeksiyon için de eşit derecede etkilidir.

3- Anne sütü ile; HIV, gebelik süresince, doğum sırasında ve emzirmeyle bebeğe aktarılabilmektedir. Ancak gebelik süresince tedavi ve sonrasında gerekli önlemlerle anneden bebeğe HIV geçişi tamamen durdurulmaktadır. HIV emzirmeyle bebeğe bulaşabileceğinden anne bebeğini emzirmemelidir.

Nasıl bulaşmaz?

HIV dış ortamda hava ve güneşle temas ettiğinde çok kısa sürede özelliğini yitirmektedir. HIV içeren kan ya da vücut sıvısının sağlam deriye temas etmesi enfekte olmaya neden olmaz. Birlikte manevra yapmakla, birlikte vardiya tutmakla, aynı yaşam mahalinde yaşamakla, air condition yoluyla, birlikte sintine temizlemekle, ter, tükürük, idrar, göz yaşı gibi vücut sıvılarıyla, hapşırık ya da öksürük sırasında vücuttan çıkan partiküllerle, aynı tabak, çatal, bıçak, havlu kullanımıyla, aynı tuvalet ve duşun kullanımıyla, sivrisinek ve böcek ısırıklarıyla, tokalaşmak, sarılmak, öpüşmek, aynı ortamda bulunmak gibi sosyal davranışlarla, korunarak girilen cinsel ilişkilerde BULAŞ OLMAZ!

HIV ile Yaşayanlar için `Gemiadamı` Olur Sağlık Raporu alma süreci nasıl işliyor?

Günümüzde, Türkiye’nin de imzacı olduğu Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Denizcilik Çalışma Sözleşmesi 2006 (MLC2006), Denizcilerin Tıbbi Müdahaleye İlişkin Kılavuzu İlkeleri’ne göre HIV ile yaşayan bir denizcinin CD4 (T hücresi) seviyesi 350 ve aşağısındaysa ve tedavide stabilize değil ise denizci geçici olarak “rutin ve acil durum görevlerini yerine getirmede güvenli ve etkili değil” şeklinde değerlendirilir. Eğer CD4’ü 350’den büyükse ve stabilize şekilde enfeksiyonun ilerleme olasılığı düşükse, sık gözetim gerekliliği yoksa denizcinin tüm görevleri yerine getirebileceği kabul edilir.

Türkiye’de denizcilerin gemide çalışabilmeleri için gerekli sağlık şartlarının yer aldığı Gemiadamı Sağlık Yönergesi, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırması 10. Revizyona (ICD-10 / B20-24) göre tekrardan düzenlenerek HIV ile yaşayanların gemide çalışma şartlarını şu şekilde belirlemiştir;

Nonreverzibl zayıflatıcı, HIV ilintili fırsatçı enfeksiyonlar için tedavisinin devam ettiği, zayıflatıcı etkilerin mevcudiyeti durumunda uygun olmayacağı;

Antiretroviral tedavi (ART) ile CD4 seviyesinin 350'nin üzerinde sabitlenene kadar veya tedavi değişip yeni Antiretroviral (ART) ilacın toleransı belirsiz olduğunda geçici süreliğine uygun olmayacağı;

Düşük ilerleme olasılığı olduğunda, ART altında olmadığı veya yan etkileri olmayan ART süresinde, ancak düzenli uzman gözetimi gerektiriyorsa, kısa süreli ve/veya yakın kıyısal sefer bölgelerde çalışabileceği;

Mevcut herhangi bir sıkıntısı yok ve enfeksiyonun ilerleme olasılığı çok düşükse, ART’nin herhangi bir yan etkisi veya sürekli gözetim gerekliliği yoksa denizcinin dünya çapında tüm görevleri yerine getirebileceği belirtilmiştir.

“Belirlenemeyen = Bulaşmayan”

Günümüzde düzenli olarak alınan ART, viral yükü belirlenemeyen seviyelere getirilebiliyor. Viral yük belirlenemeyen düzeydeyse cinsel yolla enfekte olunması söz konu değildir. Dünyaca yaygın bir kampanya olan B=B yani, Belirlenemeyen = Bulaşmayan (U=U yani Undetectable=Untransmittable) ayrımcılık ve fobi ile mücadelede önemli bir slogan haline gelmiştir.

HIV 80’lerden 90’ların sonuna kadar birçok insanın hayatını kaybetmesine sebep olmuştur. Ancak 2000’lerin başında geliştirilen tedavi yöntemleri sayesinde HIV günümüzde, öldürmeyen bir virüstür. Düzenli olarak HIV tedavisine erişenler (günde 1 veya 2 ilaç şeklinde) hayatlarına normal yaşam sürelerinde ve sağlıklı biçimde devam ederler. Aynı zamanda düzenli tedaviye erişen kişilerden HIV geçişi söz konusu değildir. Yani HIV’in yayılımını durdurmak için yapılması gereken, herkesin testlere erişimini sağlamak, test sonucu pozitif çıkanların da düzenli olarak tedaviye erişimini sağlamaktır.

WHO tarafından ölümcül hastalıklar listesinden çıkartılan HIV enfeksiyonu, tansiyon ve şeker gibi hastalıklarla birlikte kronik yani yaşam boyu kontrol altında tutulabilen hastalıklar arasına girmiştir. Bugün HIV ile yaşayanlar ART ile enfeksiyonu kontrol altına almaları halinde standart yaşam sürelerini HIV kaynaklı bir sağlık sorunu olmaksızın yaşayabilmektedir.

Unutmadan, HIV için düzenli test yaptırmak önemlidir. Yeni (4. Jenerasyon) HIV testleri (antijen+antikor) için pencere dönemi 4 haftadır. Riskli temastan 4 hafta sonra yapılan bu testlerle HIV enfeksiyonu %95 oranında tespit edilmektedir. Riskli temastan 3 ay sonra yapılacak testlerle ise enfeksiyonların %99,9’u tespit edilmektedir. Yani, her iki senede bir “gemiadamı” olur sağlık raporu testleri yaptırmak yeterli değildir. Bu yüzden, kontrat süresini hesaba kattığımızda, en az her 6 ayda bir, yani her gemiden inildiğinde HIV merkezlerinde ücretsiz ve anonim olarak test yaptırılabilir. Bu şekilde erken tanı ile enfeksiyonun ilerleme riski azalır.

HIV ÖLDÜRMEZ; AYRIMCILIK ÖLDÜRÜR!
HIV İLE GEMİDE YAŞAM MÜMKÜNDÜR!

Ayrımcılığa uğrarsanız yalnız değilsiniz. Aşağıdaki derneklerin danışma hatlarını arayarak ayrımcılığa uğradığınız konu hakkında hukuki veya psikolojik destek alabilirsiniz.

Sosyal Politika, Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği

0850 888 5428 resmi tatiller hariç salıdan cumaya ve pazar günleri 12.00-18.00 saatleri arasında

Pozitif-İz

0216 418 1061 (Hafta içi her gün 10.00-18.00 arası)

Bu yazıya emeği geçen Yunus Emre Demir ve Sodexsolubiri’ne teşekkür ederim.

KAYNAK:
KAOS-GL DERNEĞİ/AIDS’li İĞNE:
https://kaosgldernegi.org/images/library/aidsli-ig-ne-web.pdf

CİNSEL ŞİDDETLE MÜCADELE DERNEĞİ:
https://cinselsiddetlemucadele.org/2019/12/04/1-aralik-dunya-aids-gunu/

KIRMIZI KURDELE DERNEĞİ:
https://www.kirmizikurdele.org/post/b-esittir-b-hakkinda-dokuz-soru

POZİTİF YAŞAM DERNEĞİ:
https://pozitifyasam.org/hiv-aids-nedir/

POZİTİF-İZ DERNEĞİ:
https://www.pozitifiz.org/hiv-ve-aids-terminolojisi

MENTAL KLİTORİS:
https://open.spotify.com/episode/6DCLrJkM6OmsgFGuwK6vOZ?si=d6e0a26927144bcf

WHO:
https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/43814/9789240682313_eng.pdf

ITF:
https://www.itfglobal.org/media/819789/hiv_survey.pdf

ILO:
https://www.ilo.org/budapest/whats-new/WCMS_734919/lang--en/index.htm

ISWAN
https://www.seafarerswelfare.org/seafarer-health-information-programme/stis-hiv-aids

HSSGM GEMİADAMLARI SAĞLIK YÖNERGESİ:
https://www.hssgm.gov.tr/YonergelerGenelgeler

244 Görüntülenme