Denizcinin Güvencesi Yok

Deniz İşçileri Platformu February 28, 2024

Yabancı bayraklı gemilerde toplu iş sözleşmesi, tazminat, emeklilik ve sendikal hakların olmaması, Türkiye bayraklı gemilerde maaşların düşük olması, yıpranma payının kaldırılması gemi insanlarının ortak derdi.

Kış aylarında kazaların arttığı denizcilikte ağır çalışma şartları, yabancı bayraklı gemi sayısı ile Türkiye bayraklı gemi sayısındaki orantısızlık, maaşların düşük olması nedeniyle mürettebat zor günler geçiriyor. Fransa ile İspanya arasında Atlas Okyanusu’nun en derin noktası olan Biscay Körfezi’nde kazanın eşiğinden döndüklerini belirten güverte tayfası Mert Ovalı, Türkiye bayraklı bir gemide çalışmaya başlayınca SGK priminin ödendiğini ama maaşının üçte bir oranında düştüğünü söyledi. Uzun yol gemilerinde ikinci kaptan olarak çalışan Efecan Özcan ise Türkiye’de armatörlerin filolarını yabancı bayraklı gemilerden kurmasını eleştirerek “Kolay bayrak uygulamasında armatör sadece vergiden kaçmıyor. Bu gemilerde çalışan hiçbir denizcinin özlük hakkı yok” ifadelerini kullandı.

Yabancı bayraklı gemilerde toplu iş sözleşmesi, tazminat, emeklilik ve sendikal hakların olmaması, Türkiye bayraklı gemilerde maaşların düşük olması, yıpranma payının kaldırılması gemi insanlarının ortak derdi. Usta gemici ehliyetiyle bir kuru yük gemisinde güverte tayfası olarak çalışan 28 yaşındaki Mert Ovalı, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün verilerine göre Türkiye’de aktif olarak çalışan 92 bin 775 gemi insanından biri.

Denizcilik yaşamını iç limanlarda, balık çiftliklerinde çalıştığı 2017’den başlatan Ovalı, şimdiye kadar Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ile Baltık ve Atlantik kıyısındaki ülkelere giden yük gemilerinde çalıştı. Ovalı, altı yılda birçok kez ölümün kıyısından döndüğünü söylüyor. Kazanın eşiğinden döndükleri bir olayı ise şöyle aktarıyor:

“Fırtınalı havalarda kaptanlar özellikle de gemi eskiyse beklemeyi tercih eder. Gemi dayanabilecek olsa bile küçük bir riski dahi göze almak istemezler. Gemiyi yürüten makinenin sağlığı için makine zabitleri de aynı hassasiyetle hareket eder. Ancak yük indirileceği limana bir an önce ulaşsın diye armatör gemiciyi pek dinlemez. Makine dairesinde yedek parçası, filikası dahi olmayan 30 yaşında Biscay Körfezi’nde yüzdürülen bir gemide çalışmıştım. Bu körfez Fransa ile İspanya arasında Atlas Okyanusu’nun en derin noktası… Makine arıza yapsa yedek parça yok. O havada gemi alabora olacak.”

Denizcilik Genel Müdürlüğü’nün istatistiklerine göre 2016 ile 2022 yılları arasında meydana gelen 2 bin 983 deniz aracı kazasında 658 mürettebat öldü, 348 mürettebat ise kayıtlara kayıp olarak geçti.

“Türkiye bayraklıda maaşım düştü”

Mersin’de yaşayan güverte tayfası Mert Ovalı, şimdilerde Türkiye bayraklı bir gemide çalışıyor. Türkiye limanları arasında sefer yapan 20 yaşındaki yük gemisi her seferinde buğday veya maden taşıyor.

Daha önce çalıştığı gemilerin hemen hepsinin yabancı bayraklı olduğunu belirten Ovalı, “Yabancı bandıralı gemilerde çalışırken aldığım maaş bin 400 doları buluyordu. Ancak sosyal güvencem, prim ödemesi, tazminat haklarım yoktu. Şimdi çalıştığım gemi Türk bandıralı. Sigortam var ama bu sefer de maaşım TL cinsinden ödendiği için 27 bin liraya düştü” diyor.  

Deniz Ticaret Odası’nın istatistiklerine göre Türkiye Deniz Ticaret Filosundaki toplam bin 697 geminin 345’i Türkiye bayraklı, bin 352’si yabancı bayraklı. Ticaret gemisi sahipleri T.C. vatandaşı olmasına rağmen uluslararası sularda taşımacılık yaptıkları gemilerin yabancı bayraklı olması gemi insanlarının özlük haklarında belirleyici bir nokta. Yabancı bayraklı gemilerde çalışan mürettebatın maaşı dolar üzerinden verilse de bu gemilerde çalışanlar Deniz İş Kanunu’ndaki haklarını kullanamıyor.

Yabancı bayraklıda özlük hakları yok

Yabancı bayraklı gemilerde kaptan, mühendis ve güverte tayfası olarak çalışanlar bu yüzden toplu iş sözleşmesi, tazminat, emeklilik ve sendikal haklarının olmamasından şikâyet ediyor. Uzakyol birinci zabiti Efecan Özcan, 10 yıl önce mesleğine başladığından beri yabancı bayraklı gemilerde çalışıyor. Yabancı bayraklı gemi sayısı ile Türkiye bayraklı gemi sayısındaki orantısızlığı “kolay bayrak” uygulamasına bağlıyor. Kolay bayrak uygulamasında Panama, Honduras, Liberya, Kıbrıs, Singapur, Malta, Bermuda gibi küçük ada ülkeleri gemi faaliyetlerini vergilendirmeyip sadece gemi tescil işlemlerinden gelir elde ediyor. Özcan, Türkiye Deniz Filosundaki gemilerin yabancı bayraklı olmasının ilk nedenini şöyle açıklıyor:

“Türkiye’deki armatörler verginin düşük olduğu ülkelerde şirket açarak gemisine o ülkenin bayrağını çekiyor. Bu yüzden sahibi bu ülkenin vatandaşı olmasına rağmen ticaret yapılan gemilerde Panama, Liberya gibi ülkelerin bayrakları vardır. Gemi satın alan armatörler bu ülkelerde tescil ettirdikleri gemilerini işletmek için Türkiye’deki firmasıyla da işletme anlaşması yapıyor. Gemi filosu yabancı ülkedeki şirketine kayıtlıyken gemiyi de Türkiye’deki şirketi işletiyor. Böylece hem vergiden muaf oluyor ya da az vergi ödüyor hem yeni aldığı gemiyi kolay tescil ettiriyor hem de denetimden kaçıyor.”  

Denizyolu taşımacılığı yapan şirketler gemi personeliyle altı aylık sözleşmeler imzalıyor. Uluslararası sularda çalışan Özcan, çok uzun bir zaman sonra Türkiye’ye gelebildiğini söylüyor. “Sürekli Amerika, Meksika, Çin, Vietnam limanları arasında seyir yapan yabancı bayraklı gemilerde çalışıyorum” diyen Özcan, gemilerdeki sözleşmesinin de o ülkelerdeki şirketler üzerinden yapıldığını belirtiyor: 

“Yabancı bayraklı gemilerde çalışıyorum ama sanılmasın ki gemi gerçekte o ülkeye ait. Geminin sahipleri Türk. Türkiye’deki denizcilik firmaları yabancı ülkedeki şirketi adına beni işe alıyor. Yani ben Panama’da çalışmış oluyorum böylece. Doğal olarak da o ülkenin kanunlarına tâbiyim. Sağlık sigortam yapılsa bile bunun prim günü veya emeklilik olarak Türkiye’de bir karşılığı yok. Bu haklarınızın olması için Türkiye bayraklı gemilerde çalışmanız gerekiyor. Armatörler gemiye yabancı bayrak çekerek sadece vergiden kaçmıyor. Personelin çalışmaktan doğan özlük haklarının maliyetinden de kaçıyorlar.”

Gemiler eski, kaza riski yüksek

Kuru yük, dökme kuru yük, konteyner, Ro-Ro, yolcu-yük gemisi; petrol, kimyevi madde tankerinden oluşan bin 697 gemilik Türkiye Deniz Filosundaki gemilerin 198’i 20-29 yaşında, 385’i 30 yaşın üzerinde. Gemilerin eski olmasının kaza riskini artırdığını söyleyen Efecan Özcan, Karadeniz Ereğli Limanı’nda batan Kafkametler adlı kuru yük gemisinin 31 yaşında eski bir gemi olduğunu hatırlatıyor. 19 Kasım 2023’te Karadeniz Ereğli Limanı’nda mendireğe çarptıktan sonra batan Kafkametler gemisinde 12 mürettebattan beşi hayatını kaybetti, yedi mürettebat hâlâ kayıp.

Diğer denizlere göre Karadeniz’in coğrafi açıdan daha riskli olduğunu ve bu bölgede navlun (yük taşıma ücreti) fiyatlarının düşük olduğunu belirten Özcan, “Armatör kârını öncelediği için gemi yenileme maliyetinden kaçıyor. Denetlemeler de yetersiz olduğu için kaza riski artıyor. 25 yaşındaki gemilerde de çalıştım ama bir gemi 15 yaşını geçti mi artık teklemeye başlar” diyor.

Bağımsız gazeteci Sercan Engerek tarafından yapılan bu haber, ilk olarak 12 Şubat 2024'te gazeteMLSA'da yayımlanmıştır.

348 Görüntülenme

Share This